به دو بیان زیر توجه کنید:

*بنده خیال می کنم فضیلت بکاء بر سید الشهدا(ع)بالاتر از نماز شب باشد زیرا نماز شب عمل قلبی صرف نیست بلکه کالقلبی است ولی حزن و اندوه و بکاء عمل قلبی است به حدی که بکاء و دمعه از علایم قبولی نماز وتر است.[1]

*بکاء بر مصائب اهل بیت(ع) و به خصوص حضرت سیدالشهدا(ع) شاید از آن قبیل مستحباتی باشد که مستحبی افضل از آن نیست. بکاء من خشیة الله ، گریه از ترس خداوند ، آن هم همینجور است شاید افضل از آن نباشد.[2]

دربیان ائمه(ع)در کنار روایات متعددی که بر استحباب نماز اول وقت تاکید شده ، روایاتی نیز وجود دارد که به تاخیر انداختن نماز را جایز شمرده اند و آن وقتی است که انسان دلیل و عذری برای اینکار داشته باشد.

از جمیل بن دراج روایت شده است:

از امام صادق(ع) پرسیدم:چه می فرمایید درباره مردی که نماز مغرب را بعد از فرو رفتن سرخی شفق (بعد از وقت فضیلت)می خواند؟ فرمود:اگر(تاخیرش)دلیلی داشته باشد اشکالی ندارد.عرض کردم:پس اگر کسی نماز اعشاء را قبل از فرو رفتن شفق (زودتر از وقت فضیلت)بخواند،چه؟فرمود:اگر دلیلی داشته باشد،اشکالی ندارد.[3]

همچنین از اسماعیل بن همام روایت شده که گفت:

نزد امام رضا(ع) بودیم در حالی که ستارگان در آسمان پدیدار شده بودند و ایشان هنوز نماز مغرب را نخوانده بودند . سپس برخاستند و ما نماز را پشت سر ایشان به جا آوردیم.[4]

علاوه بر این روایاتی وجود دارد که نه تنها به تاخیر انداختن نماز جایز شمرده شده بلکه در برخی موارد به برتری آن حکم شده است.

بر همین اساس است که فقها در ضمن تاءکید بر استحباب اقامه نماز در اول وقت ، مواردی را هم به عنوان استثنا ذکر کرده اند (برای نمومنه رجوع کنید به مفاتیح الشرائع ، ج.1 ،ص 90 و ریاض المسائل فی تحقیق الاءحکام بالدلائل(ط-الحدیثة)،ج.2،ص247.)

از جمله مواردی که عموم فقها تاکید نموده اند تاخیر انداختن نماز اول وقت فضیلت دارد ، جایی است که این تاخیر سبب حضور قلب و توجه بیشتر در نماز و اقبال درونی بالاتر گردد.

مرحوم ایت الله سید محمد کاظم یزدی در کتاب عروةالوثقی تحت بابی به چهارده مورد اشاره می کند که در آنها بهتر است انسان نماز را در اول وقتش به جا نیاورد.

حضور قلب در نماز یکی از هزاران اثری است که جلسات عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع)می تواند داشته باشد همانگونه که در زیارت عاشورا می خوانیم :

 

*یا اَباعَبْدِاللَّهِ اِنّی اَتَقَرَّبُ اِلی اللَّهِ وَ اِلی رَسُولِهِ وَ اِلی امیرِالْمُوْمِنینَ وَ اِلی فاطِمَهَ وَ اِلَی الْحَسَنِ وَ اِلَیْکَ بِمُوالاتِکَ *ای اباعبدالله،من به خدا و رسولش صلی الله علیه و اله و به امیرالمومنین(ع)و به فاطمه (ع)و به حسن(ع)و به تو به واسطه دوست داشتن و محبتم به تو تقرب می جویم.*

مرحوم ایت الله خوئی در توضیح مواردی که تاخیر انداختن نماز ترجیح دارد ، می فرمایند :

*بخشی از این موارد ، مواردی است که از باب تزاحم است ، به گونه ای که اگر نماز را در وقت قضیلت به جای آورد ، آن را در وقت فضیلت به جا اورده ، اما با این کار مستحبی را ترک کرده است که فضیلتش از فضیلت به جا آوردن نماز در وقت فضیلت آن ، مهمتر و بالاتر است...در این موارد ، تاخیر به جهت مراعات آن امر دیگری است که اهمیت بالاتری دارد...و در نظر داشتن آن برتر از فضیلت به جا آوردن نماز در اول وقت است.[5]

بر همین اساس است که عموم فقها بر این مسئله اتفاق نظر دارند که تاخیر انداختن نماز از اول وقت به جهت ادای نافله یا نماز جماعت اولویت دارد.[6]

اما کسانی که هنگام نماز جلسات عزاداری را تعطیل می کنند می پندارند تقابل یک واجب با یک مستحب صورت گرفته در حالی که عزاداری و نماز اول وقت هر دو از امور مستحب اند.....بحث تزاحم و تلاقی مستحب با مستحب است نه واجب و مستحب؟

همچنین در جایی که فضیلت نافله و نماز جماعت از نماز اول وقت مهمتر و بالاتر است و سبب می شود تاخیر انداختن نماز ترجیح پیدا کند ، آیا مجالس عزای اهل بیت(ع)چنین جایگاهی ندارند؟وفضیلت آنها از چنان اهمیتی برخوردار نیست؟ که اگر با به جا آوردن نماز در اول وقت تزاحم پیدا کرد،تاخیر انداحتن نماز ترجیح پیدا کند؟ و آیا کسانی که مجالس عزای اهل بیت(ع)را در هنگام نماز تعطیل می کنند همواره به تمام اعمال مستحب عمل می کنند و هرگز مستحبی از آنان فوت نمی شود که برای از دست رفتن یک عمل مستحب چنین پریشان می شوند؟آیا همیشه و در همه ی شرایط نماز را در اول وقتش به جا می آورند؟یا فقط وقتی که به جلسات عزای حضرت سیدالشهدا(ع)می رسند به یاد نماز اول وقت و فضیلت آن می افتند؟مگر در روایات معصومین(ع)وارد نشده است که هیچ امری در اسلام به اندازه ی ولایت اهل بیت(ع)مورد اهتمام نیست،حتی خود نماز؟!

اسلام بر روی پنج پایه نهاده شده نماز،زکات،روزه،حج و ولایت و چنانکه برای ولایت فریاد زده شده برای هیچ چیزی فریاد زده نشده است اما مردم آن چهار را گرفتند و این را رها کردند.[7]

از ایت الله بهجت نقل شده است:

محبت و ولایت اهل بیت(ع)خود یک عمل است و واجب بلکه از اعظم طاعات و واجبات است ، به حدی که فرموده اند :"لم یناد بشیء کما نودی بالولایه" البته نماز ، روزه،زکات، و حج هم واجب است.محبت،هر قدر رتبه اش بیشتر باش ، اثر آن در اعمال دیگر بیشتر خواهد بود.در قرآن شریف می فرماید "الا المودة فی القربی"اگر چیز دیگری غیر از مودت اهل بیت(ع)برای مردم نافع تر بود،بیان می شد.البته ما متاسفانه به آنان محبت داریم اما در راه و مکتب آنان نیستیم لذا مثل آنان نماز نمی خوانیم و مثل آنان حج به جا نمی آوریم.[8]

اشتباه دیگری که یک عده مرتکب می شوند این است که می پندارند چون حضرت سیدالشهدا(ع)در کشاکش میدان جنگ هنگام ظهر جنگ را رها کرده به نماز ایستادند پس ما نیز باید به حضرتشان تاسی کنیم و اگر در مجلس عزاداری زمان نماز داخل شد عزاداری را رها کرده به نماز بایستیم .درحالی که نماز ظهر روز عاشورا برای حضرت سیدالشهدا(ع)نماز اول وقت نبود ، نماز خوف بود،زیرا حضرت می دانستند اگر در همان موقع به نماز نایستند،وقت دیگری برای اقامه نماز وجود نخواهد داشت.

درضمن این جهت را نیز باید در تزاحم میان به جا آوردن نماز اول وقت و اقامه عزا بر مصائب اهل بیت(ع)در نظر گرفت که برخی از افرادی که در مجالس عزادرای و ذکر مصیبت اهل بیت(ع)به خصوص حضرت سیدالشهدا(ع)شرکت می کنند اهل نماز و انجام واجبات دین نیستند ولی همین جلسات و عزاداری ها بذر محبتی را در دلشان می کارد که اندک اندک آنان را به سمت انجام واجبات نیز سوق می دهد اما با تعطیلی جلسه عزاداری به بهانه نماز اول وقت هم ثواب عزاداری از آنان گرفته می شود و هم از اثرات مثبتی که می توانست برایشان داشته باشد محروم می شوند.

آیت الله بهجت می فرمایند:
معلوم می شود نماز شب مستحبی است نظیر روضه خوانی ، که وقتی در زمان رضا خان منع کردند،یکی از اصحاب و اطرافیان حاج شیخ عبدالکریم حائری به ایشان عرض کرد : چیزی نیست،روضه خوانی یک عمل مستحب است که پهلوی آن را منع کرده است .حاج شیخ فرمود : بله مستحبی که هزار واجب در آن است . خدا می داند که چقدر احکام واجب و چه چیزهایی از حالات،سیره و کلمات سیدالشهدا(ع)وسایر معصومین(ع)که در مقدمه روضه نقل می شود،سبس تقویت دین و موجب افزایش ایمان مردم است .[9]

و سخن آخر اینکه همان بزرگانی که احکام نماز و ثواب آن را برشمرده اند و بر استحباب نماز اول وقت آن همه تاکید کرده اند، در گفتار و رفتارشان نشان داده اند که ثواب عزاداری بر حضرت سید الشهدا(ع)از ثواب نماز اول وقت بالاتر است چنان چه در مورد آیت الله بهاءالدینی می گویند:

ماه صفر بود و ایشان دستور داده بودند در مسجد جلسه روضه خوانی و سینه زنی برقرار کنند.یکی از روزها جلسه یک ربع مانده به اذان ظهر شروع شد و همین که هنگام اذان شد یک نفر آمد و گفت:آقا فرمودند اذان بگویید.صدای اذان که بلند شد آقا که در اتاق مسجد بودند و صدا را می شنیدند،با تعجب سرشان را بلند کردند و گفتند:چرا سینه زنی ناتمام ماند؟گفتند: از شما نقل کردند که اذان بگویید.آقا با ناراحتی فرمود:دروغ گفته اند، نباید به دستگاه امام حسین(علیه السّلام)اهانت بشود.این عزاداری ها احیا کننده ی نماز و مساجد است.[10]

و آیت الله بهجت می فرماید:
  در فضل نماز فعلا روایتی بالغ تر و رساتر از این روایت در نظرم نیست که می فرماید:"الصلاة معراج المومن".همچنین در روایت داریم :"لو یعلم المصلی من یناجی ما انفتل".اگر نمازگزار میدانست با چه کسی مناجات میکند هرگز از آن روی بر نمی گرداند.و نیز از حدیث "کل شی من عملک تبع لصلاتک" معلوم می شود که نماز از همه اعمال عبادی بالاتر است اما از حدیث "لم یناد بشیء کما نودی بالولایه" استفاده می شود که ولایت از بین عبادات خمسه از همه بالاتر است.[11]

البته باید گفت مطالبی که بیان شد به معنای نفی اهمیت نماز اول وقت نیست و چه بهتر این که انسان تلاش کند تا جایی که برایش ممکن است خود را از فضیلت و ثواب نماز اول وقت محروم نسازد.

پی نوشت:
1-در محضر بهجت،ج.1،ص.216
2-آینه حقیقت،ص.63
3-وسایل الشیعه،ج.4،ص.197
4-وسائل الشیعه،ج.4،ص.196
5-التنقیح فی شرح العروة الوثقی،ج.6،ص.428
6-برای نمونه ر.ک. به العروة الوثقی،ج.1،ص.526؛مستند الشیعه فی احکام الشریعة،ج.4،ص.136
7-الکافی،ج.2،ص.18
8-در محضر بهجت،ج.1،ص.212
9-در محضر بهجت،ج.1،ص.217
10-سیری در آفاق،ص.248
11-آینه ی حقیقت،ص.43.
منبع:خبرنامه دانشجویان